گندزدایی یا ضدعفونی عبارت است از نابود کردن عوامل بیماری زا بر روی محیط بی جان نظیر البسه ، سبزی، آب و … فرایند گندزدایی مترادف با استریل کردن نیست زیرا گرچه چنین فرآیندی باعث غیر فعال شدن ویروسها نیز میگردد اما کشتن و حذف کلیه میکروب ها و باکتری ها قطعی نیست. سه روش اصلی ضدعفونی آب شامل کلرزنی، استفاده از ازن برای تصفیه آب و استفاده از اشعه فرابنفش UV می باشد. ضدعفونی کردن آب بخصوص برای تصفیه آب شرب اهمیت ویژه ای دارد.
کلرزنی
به مدت بیش از 80 سال برای گندزدایی کردن آب شهری از کلر استفاده شده که دارای اثرات مثبت بر بهداشت همگانی بوده است. در کشورهای اروپایی از دی اکسید کلر برای ضدعفونی کردن آب استفاده میشود.
به طور کلی ماده ضد عفونی کننده کلر ممکن است به دو صورت زیر عمل کند :
– اکسیداسیون و یا پاره کردن دیواره سلول و نهایتا تجزیه میکروارگانیزم
– نفوذ به داخل سلول و اختلال در فعالیت سلولی
چنانچه مشهود است در هر دو صورت لاشه میکروارگانیزم در آب باقی خواهد ماند. این لاشه ها ممکن است خود منبع غذایی مناسبی برای سایر انگل ها و باکتریهای که پس از گندزدایی اولیه وارد آب می شوند گردد.
بیشترین استفاده از کلر در تصفیه آب صنعتی به عنوان ضدعفونی اولیه (قبل از دستگاه اسمز معکوس RO) یا نهایی (بعد از دستگاه) می باشد. ممکن است پس از گندزدایی ، آلودگی های میکروبی ثانویه ای در شبکه لوله کشی سلامت آب شرب را تهدید کند. یکی از خصوصیات مهم کلر آزاد آنست که علاوه بر قدرت گندزدایی بالا جهت گندزدایی اولیه، پایداری شیمیایی لازم برای باقی گذاردن کلر باقیمانده را جهت رسیدن به اهداف ثانویه گندزدایی دارا می باشد. این مورد نتایج رضایت بخشی در امر گندزدایی با کلر دارد که در مورد هیچ یک از مواد گندزدای دیگر قابل مشاهده نیست. زیرا در استفاده از سایر مواد برای رسیدن به این دو هدف مجبور به جدا نمودن گندزدایی اولیه و ثانویه هستیم که هزینه سرمایه ای زیادی را می طلبد.
محصولات فرعی حاصل از کلر زنی
تری هالومتان ها ( THM ) معمولترین محصول فرعی حاصل از کلرزنی به آب آشامیدنی هستند. غلظت این مواد از دیگر مواد آلاینده بیشتر است. هنگامی که کلر برای گندزدایی در تصفیه آب بکار می رود، در اثر ترکیب کلر با مواد آلی موجود در آب تولید تری هالومتان ها یا هالوفرم ها را سبب می شوند. تری هالومتان های اصلی عبارتند از کلروفرم ، برمودی کلرومتان ، دی برموکلرومتان و برموفرم. بیشتر متخصصان توافق دارند که بعضی ریسکهای قابل ملاحظه مرتبط با مصرف کلر و محصولات فرعی کلرزده شده وجود دارند.
مهمترین مزایای کلرزنی
1- کلرزنی فرآیندی ارزان و کم هزینه جهت ضدعفونی کردن آب آشامیدنی است.
2- کلر دارای اثر باقیمانده در آب است که باعث تضمین نسبی سلامتی آب در تمام مسیر شبکه آب شرب می شود.
جمع بندی معایب و مضرات کلرزنی
1- کلر باقیمانده در اثر ترکیب با مواد آلی موجود در آب ترکیباتی موسوم به تری هالومتان ها را تولید می کند. بیشتر متخصصان بر سرطان زا بودن این ترکیبات تاکید دارند.
2- کلرزنی باعث کشته شدن میکروارگانیزم های موجود در آب می شود. این درحالی است که لاشه این میکرو ارگانیزمها در آب باقی می مانند و ممکن است خود منشا آلودگی شوند.
3- تماس کلر با پوست و موی انسان باعث ایجاد حساسیت، ریزش مو و مشکلات دیگر شود.
4- استنشاق گاز کلر ( در استخر یا حمام ) برای ریه انسان مضر می باشد.
5- گروهی از میکروارگانیزم ها مانند کریپتوس پرودیوم نسبت به کلر مقاوم هستند و با این روش از بین نخواهند رفت.
6- فضا و مدت زمان بالایی برای گندزدایی به وسیله کلر نیاز است.
7- جوانب ایمنی کار با کلر بسیار خطرناک است.
